SzM-41M
Maska przeciwgazowa SzM-41M jest polską kopią radzieckiej maski o tej samej nazwie. Produkowano ją w pięciu zasadniczych wersjach od 1958 do 1990 roku. Przeznaczona była dla wszystkich formacji oraz ludności cywilnej z okresu PRL. Do 1966 roku była produkowana była przez Zakład nr 397, a od 1967 roku przez Zakład nr 298 (WSK PZL Warszawa II). Gumowy element części twarzowej produkowany był przez Zakład nr 95.
SzM-41M jest maską kapturową, wyposażoną w okrągłe wizjery oraz metalową komorę zaworów z podwójnym zaworem wydechowym i złączem gwintowym Rd 40x4mm. Wewnątrz wizjerów znajdują się obręcze umożliwiające montaż wkładek przeciwpotnych.
NAZEWNICTWO
Prawidłową nazwą prezentowanej maski i jedyną występującą we wszelakiej dokumentacji resortowej jest SzM-41M. Nazwa maski jest polską transliteracją nazwy radzieckiej i oznacza "Maska kapturowa (hełmowa) wzór 41, modernizowana". Maska jest często błędnie nazywana OM-14 - w rzeczywistości jest to kod handlowy maski MU oraz MUA, które były przeznaczone tylko i wyłącznie dla przemysłu. Kody handlowe nie mają zastosowania do masek wchodzących w skład zestawów resortowych, w związku z czym błędem jest stosowanie nazw OM-14, MU oraz MUA do masek kompletowanych w zestawach opisanych w dalszej części niniejszego opracowania. Kolejnym często powielanym błędem jest stosowanie nazwy E-014 w stosunku do pochłaniacza. Prawidłową nazwą pochłaniacza jest EO-14 lub BSS-MO-4u, w zależności od wersji. Nie jest znane znaczenie symbolu "E-014", umieszczanego na pochłaniaczach BSS-MO-4u. Nazwę zestawu określa się według nazwy pochłanaicza. W przypadku SzM-41M wyróżnia się zestawy o nazwach EO-14 oraz BSS-MO-4u.
Instrukcja Wojsk Chemicznych, Indywidualne Środki Ochrony Przed Skażeniami, wyd. MON 1964
Katalog Sprzętu Powszechnej Samoobrony, wyd. MON 1971
Ochrona Przed Skażeniami w Obronie Cywilnej Część II, wyd. MON 1981
Karta kontrolna dołączona do skrzyni z zestawami BSS-MO-4u
Tymczasowe przepisy o przechowywaniu, przeglądach oraz przewożeniu sprzętu i materiałów służby chemicznej, wyd. MON 1954
Wersja I
SzM-41M w I wersji stanowi bezpośrednie rozwinięcie polskiej SzM-41. Jedyna różnica pomiędzy tymi maskami tkwi w komorze zaworów, która została wydłużona i wyposażona w drugi zawór wydechowy. Kolor komory zaworów nie zmienił się w stosunku do SzM-41 i jest on ciemnozielony. Zewnętrzny zawór wydechowy jest dodatkowo zabezpieczony za pomocą blaszki dociskanej przez trzy odgięte fragmenty otoku wokół zaworu. Obręcze zaciskowe są zabezpieczone ocynkiem. Wersja ta była produkowana od 1958 do 1960 roku.
Wersja II
Jest to ostatnia wersja tej maski z malowaną komorą zaworów. W stosunku do wersji poprzedniej zmieniono mieszankę gumową oraz sposób zabezpieczenia obręczy zaciskowych - kadmowanie zamiast ocynku. Wersja ta była produkowana od 1961 do 1963 roku.
Wersja III
Jedyną zmianą w stosunku do wersji poprzedniej była zmiana zabezpieczenia komory zaworów - kadmowanie zamiast malowania. Konstrukcja komory zaworów nie uległa zmianie. Wersja ta była produkowana od 1964 do początku 1966 roku.
III wersja SzM-41M
komory zaworów III i II wersji SzM-41M - widoczny brak różnic konstrukcyjnych
Wersja IV
W wersji tej zrezygnowano z docisku zewnętrznego zaworu wydechowego oraz obniżono otok wokół niego. Niektóre egzemplarze z 1966 roku mają podwyższony otok, jednak bez docisku zaworu. Wersja ta była produkowana od 1966 do początku 1969 roku.
IV wersja SzM-41M
komora zaworów IV wersji SzM-41M - widoczny obniżony otok wokół zaworu oraz brak wycięć dociskowych
porównanie dwóch rodzajów komór zaworów IV wersji SzM-41M - po lewej egzemplarz z 1966 roku z podwyższonym otokiem wokół zaworu, bez wycięć dociskowych
Wersja V
Ostatnia wersja SzM-41M. Podobnie do wersji IV, zmiany również dotyczyły komory zaworów. Otok wokół zewnętrznego zaworu wydechowego posiadał wcięcie tuż przy złączu gwintowym. Egzemplarze z końca lat 80-tych charakteryzuje również zauważalnie niższa jakość gumy. Wersja ta była produkowana od 1969 roku do końca produkcji maski.
V wersja SzM-41M
komora zaworów V wersji SzM-41M - widoczne wcięcie przy złączu gwintowym na otoku wokół zaworu
OZNACZENIA NA CZĘŚCIACH TWARZOWYCH
oznaczenia odlale na gumie:
A - rozmiar; B - numer formy; C - producent gumy; D - rok i kwartał produkcji gumy
Wewnątrz części twarzowych stosowano oznaczenia producenta gumy oraz producenta maski, w postaci stempli tuszowych. Poniżej prezentowane są oznaczenia producenta gumy w przedziałach czasowych:
1958-1961:
A - producent gumy; B - rok produkcji gumy
1962-1990:
A - producent gumy; B - rok produkcji gumy
w części egzemplarzy z lat 80-tych stosowano słowny skrót miesiąca zamiast oznaczenia liczbowego
Oznaczenia producenta maski prezentowane są poniżej w przedziałach czasowych:
1958-1960:
A - producent maski; B - data produkcji maski
1961-1969:
A - producent maski; B - data produkcji maski
stempel ulegał stopniowemu zmniejszeniu rozmiarów po 1966 roku
1970-1990:
A - producent maski; B - data produkcji maski; C - brak danych, prawdopodobnie numer serii lub partii
ZESTAW
Kompletny zestaw składa się z części twarzowej, węża łączącego, pochłaniacza, torby nośnej oraz pudełka z wkładkami przeciwpotnymi. W zależności od modelu pochłaniacza, zestaw nosił nazwę EO-14 lub BSS-MO-4u. Z kolei zestaw BSS-MO-4u mógł być kompletowany z torbami wojskowymi lub cywilnymi. Wyposażeniem dodatkowym zestawu był indywidualny pakiet przeciwchemiczny oraz, według instrukcji wojsk chemicznych z 1964 roku, rękawice gumowe z odzieży ochronnej.
ZESTAW EO-14
Poniżej zaprezentowane zostały zdjęcia prawidłowego ukompletowania zestawów EO-14. Opisy wersji poszczególnych elementów zestawów zostały zaprezentowane pod galerią.
1958-1959:
część twarzowa I wersji
wąż łączący I wersji
pochłaniacz EO-14 I wersji
torba nośna I wersji
I połowa 1960 roku:
część twarzowa I wersji
wąż łączący I wersji
pochłaniacz EO-14 II wersji
torba nośna I wersji
II połowa 1960 roku:
część twarzowa I wersji
wąż łączący II wersji
pochłaniacz EO-14 II wersji
torba nośna I wersji
1961 rok:
część twarzowa II wersji
wąż łączący III wersji
pochłaniacz EO-14 II wersji
torba nośna II wersji
1962-1963:
część twarzowa II wersji
wąż łączący III wersji
pochłaniacz EO-14 III wersji
torba nośna II wersji
1964 rok:
część twarzowa III wersji
wąż łączący III wersji
pochłaniacz EO-14 IV wersji
torba nośna II wersji
1965 rok:
część twarzowa III wersji
wąż łączący III wersji
pochłaniacz EO-14 V wersji
torba nośna III wersji
I połowa 1966 roku:
część twarzowa III wersji
wąż łączący IV wersji
pochłaniacz EO-14 V wersji
torba nośna IV wersji
II połowa 1966 roku:
część twarzowa IV wersji
wąż łączący IV wersji
pochłaniacz EO-14 V wersji
torba nośna IV wersji
WĄŻ ŁĄCZĄCY Z ZESTAWU EO-14
Wąż łączący do zestawu EO-14 występował w czterech wersjach.
Pierwsza wersja węża łączącego jest identyczna jak wąż z zestawu MO-2 oraz MO-2BS, kompletowanego z maską SzM-41. Wykonany jest z czarnej gumy. Jego cechami charakterystycznymi są bawełniana otulina oraz zabezpieczenie złączy gwintowych ocynkiem. Produkowany był od około 1952 do 1958 roku przez Zakład nr 64, a od 1958 do 1960 roku przez Zakład nr 397.
W drugiej wersji usunięto bawełniany oplot. Pozostałe cechy z wersji I pozostały bez zmian. Produkowany był w drugiej połowie 1960 roku przez Zakład nr 397.
Trzecia wersja jest całkowicie odmiennym modelem od poprzednich wersji. Wykonany jest z gumy w kolorze zielonym, a złącza gwintowe zabezpieczono kadmowaniem. Produkowany był od 1961 do około 1965 roku przez Zakład nr 397.
Ostatnia wersja węża łączącego. Kolor gumy został zmieniony na czarny. Sposób zabezpieczenia złączy gwintowych pozostał bez zmian. Dla potrzeb resortowych produkowany był w 1966 roku przez Zakład nr 397, a od 1967 do 1990 roku przez Zakład nr 298. Na rynek przemysłowy produkowany był najpóźniej do 1998 roku.
Wszystkie wersje węży łączących posiadają taki sam system oznaczeń. W II połowie 1967 roku wielkość stempli uległa zmniejszeniu.
A - producent
B - data produkcji
POCHŁANIACZ EO-14
Pochłaniacz produkowany był w czterech wersjach od 1958 do 1966 roku. Producentem wszystkich wersji był Zakład nr 397.
Pierwsza wersja pochłaniacza to najprawdopodobniej pochłaniacz MO-2 z dodatkowym oznaczeniem EO-14, gdyż dzieli z nim korpus oraz oznaczenia. Produkowany był od 1958 do około 1959 roku.
I wersja pochłaniacza EO-14 - widok od przodu
I wersja pochłaniacza EO-14 - widok od tyłu
W drugiej wersji pochłaniacz zyskał nowy korpus oraz oznaczenia. Cechą charakterystyczną tej wersji korpusu jest wklęsłe przetłoczenie po obu stronach, pomiędzy trzecim a czwartym karbem (licząc od dołu). W przeciwieństwie do poprzedniej wersji, wlot pochłaniacza jest zakryty blachą. Produkowany był od 1960 do 1961 roku.
II wersja pochłaniacza EO-14 - widok od przodu
II wersja pochłaniacza EO-14 - widok od tyłu
W trzeciej wersji przetłoczenie pomiędzy trzecim a czwartym karbem (licząc od dołu) jest poprowadzone po całym obwodzie korpusu. Oznaczany jest jako E-O14. Produkowany był od 1962 do 1964 roku.
III wersja pochłaniacza EO-14 - widok od przodu
III wersja pochłaniacza EO-14 - widok od tyłu
W czwartej wersji konstrukcja korpusu pozostała bez zmian, w stosunku do poprzedniej wersji. Zmieniono jedynie oznaczenie na E-O-14. Produkowany był w 1964 roku.
IV wersja pochłaniacza EO-14 - widok od przodu
IV wersja pochłaniacza EO-14 - widok od tyłu
Ostatnia wersja pochłaniacza EO-14. Od poprzedniej różni się jedynie grubością nadruku - został odchudzony. Produkowany był w latach 1965-1966.
V wersja pochłaniacza EO-14 - widok od przodu
V wersja pochłaniacza EO-14 - widok od tyłu
oznaczenia na pochłaniaczach EO-14:
A - nazwa; B - producent; C - miesiąc i rok produkcji pochłaniacza; D - numer partii; E - numer pochłaniacza i seria; F - prawdopodobnie nazwa wkładu filtrującego; G - masa (nie dotyczy I wersji); H - miesiąc i rok produkcji korpusu (nie dotyczy I wersji)
nie dotyczy I wersji
TORBA NOŚNA
Torby nośne kompletowane z zestawem EO-14 występowały w czterech wersjach. Wszystkie z nich charakteryzują się identyczną budową wewnętrzną. Są podzielone na trzy główne komory (na część twarzową, wąż łączący i pochłaniacz). W jednej z przegród znajduje się kieszeń na pudełko z wkładkami przeciwpotnymi. W komorze na pochłaniacz znajdują się klocki pod pochłaniacz oraz taśmy zapobiegające wysunięciu się pochłaniacza z torby. Wszystkie z nich produkowane były przez Lubawskie Zakłady Konfekcji Technicznej.
Pierwszy wzór torby nośnej jest tożsamy z torbą kompletowaną z maską SzM-41 w zestawie MO-2 oraz MO-2BS. Charakteryzuje się musztardowym kolorem oraz zapięciem głównym na pasek skórzany. Wyposażona jest pas biodrowy i nie posiada kieszeni zewnętrznej na indywidualny pakiet przeciwchemiczny. Produkowana była w latach 50-tych, do 1960 roku.
I wersja torby - widok od przodu
I wersja torby - widok od tyłu
I wersja torby - wnętrze
Druga wersja torby jest pierwszą, która posiada zewnętrzną kieszeń na indywidualny pakiet przeciwchemiczny oraz zapięcie w postaci materiałowego paska z okuciem. Występuje jedynie w nadruku wz.58 "deszczyk". Produkowana była od 1961 do 1964 roku.
II wersja torby - widok od przodu
II wersja torby - widok od tyłu
II wersja torby - wnętrze
Trzecia wersja torby jest ostatnią z nadrukiem wz.58 "deszczyk" oraz pierwszą, która posiada zapięcie do wojskowych pasoszelek i ściągacze na spodzie zamiast taśmy biodrowej. Ponadto, w tej wersji przedłużono wszycie pasa nośnego w boki torby. Produkowana była w 1965 roku.
III wersja torby - widok od przodu
III wersja torby - widok od tyłu
III wersja torby - wnętrze
Czwarta wersja pod względem konstrukcyjnym nie różni się niczym od poprzedniej wersji torby. Jedyną zmianą było usunięcie nadruku wz.58 "deszczyk" w miejsce jednolitego koloru tkaniny. Wersja ta charakteryzowała się nieregularnością odcieni pomiędzy różnymi egzemplarzami, które oscylowały wokół oliwkowego lub musztardowego. Produkowana była od 1966 do 1969 roku.
IV wersja torby - widok od przodu
IV wersja torby - widok od tyłu
IV wersja torby - wnętrze
ZESTAW BSS-MO-4U
Poniżej zaprezentowane zostały zdjęcia prawidłowego ukompletowania zestawów BSS-MO-4u. Opisy wersji poszczególnych elementów zestawów zostały zaprezentowane pod galerią.
1967 rok:
część twarzowa IV wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u I wersji
torba nośna I wersji
1968 do początku 1969 roku:
część twarzowa IV wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u II wersji
torba nośna I wersji
1969 rok:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna I wersji
1970-1971:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna II wersji
1972:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna III wersji
1975-1980:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna IV wersji
1979-1980:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna V wersji
1981-1989:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna VI wersji
1990 rok:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna VII wersji
1970-1971:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba nośna niewojskowa I wersji
1972-1973:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba niewojskowa II wersji
1974 rok:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba niewojskowa III wersji
1976-1980:
część twarzowa V wersji
wąż łączący
pochłaniacz BSS-MO-4u III wersji
torba niewojskowa IV wersji
WĄŻ ŁĄCZĄCY
Wąż łączący jest tożsamy z ostatnią wersją węża z zestawu EO-14.
POCHŁANIACZ BSS-MO-4U
Pochłaniacz BSS-MO-4u występuje w trzech wersjach. Produkowany był w latach 1967-1990 przez Zakład nr 298.
Korpus pochłaniacza w pierwszej wersji nie różni się niczym pod względem konstrukcyjnym od III, IV i V wersji pochłaniacza EO-14. Jedyną różnicą są oznaczenia. Cechą charakterystyczną tej wersji jest stemplowany symbol E-014.
I wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od przodu
I wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od tyłu
I wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od spodu
W drugiej wersji konstrukcja korpusu nie uległa zmianie względem poprzedniej. Jedyną zmianą było umieszczenie symbolu E-014 w formie wytłoczenia, zamiast stempla. Produkowany był od 1968 do początku 1969 roku.
II wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od przodu
II wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od tyłu
II wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od spodu
Ostatnia wersja pochłaniacza BSS-MO-4u. Sposób oznaczania nie uległ zmianie. Jedyną różnicą w stosunku do poprzedniej wersji jest zmiana osłony wlotu pochłaniacza na kratkę. Produkowany był od 1969 roku do końca produkcji.
III wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od przodu
III wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od tyłu
III wersja pochłaniacza BSS-MO-4u - widok od spodu
oznaczenia na pochłaniaczach BSS-MO-4u (przód):
A - brak danych, błędnie uznawane za nazwę; B - producent
oznaczenia na pochłaniaczach BSS-MO-4u (przód):
C - miesiąc i rok produkcji; D - numer partii; E - numer pochłaniacza i seria; F - masa
TORBA NOŚNA
Wśród toreb wyróżnia się torby typowo wojskowe oraz niewojskowe - te drugie miały pas biodrowy zamiast zapięcia do wojskowych pasoszelek. W praktyce jednak torby wojskowe były powszechnie używane.
TORBY NOŚNE WOJSKOWE
Pierwsza wersja jest tożsama z ostatnią wersją torby kompletowanej z zestawem EO-14.
I wersja torby - widok od przodu
I wersja torby - widok od tyłu
I wersja torby - wnętrze
Druga wersja jest konstrukcyjnie identyczna z poprzednią wersją. Jedyną różnicą jest zmiana koloru tkaniny na bardziej szary. W przeciwieństwie do poprzedniej wersji, odcienie pomiędzy różnymi egzemplarzami były bardziej jednolite. Produkowana była w latach 1970-1971 przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec.
II wersja torby - widok od przodu
II wersja torby - widok od tyłu
II wersja torby - wnętrze
Trzecia wersja torby. Różnice w stosunku do poprzedniej wersji obejmują zmianę koloru materiału, z którego wykonany jest pas nośny, paski od D-ringów i szlufki od ściągaczy - w tej wersji te elementy są w kolorze brązowym oraz zastosowanie imiennika. Produkowana była w 1972 roku (jedyny znany rocznik) przez Lubawskie Zakłady Konfekcji Technicznej.
III wersja torby - widok od przodu
III wersja torby - widok od tyłu
III wersja torby - wnętrze
Czwarta wersja torby nośnej. Zmiany w stosunku do poprzedniej wersji obejmują usunięcie ściągaczy na spodzie oraz skrócenie wszycia pasa nośnego. Zastosowano w niej bawełniane taśmy i paski w kolorze zielonym. Produkowana była w latach 1975-1980 przez Skoczowską Fabrykę Kapeluszy "POLKAP".
IV wersja torby - widok od przodu
IV wersja torby - widok od tyłu
IV wersja torby - wnętrze
W piątej wersji torby zastosowano brązowy pas nośny. Produkowana była w latach 1979-1980 przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec, równolegle z czwartą wersją torby.
V wersja torby - widok od przodu
V wersja torby - widok od tyłu
V wersja torby - wnętrze
Konstrukcja szóstej wersji torby pozostała niezmieniona w stosunku do poprzedniej wersji. Jedyną różnicą jest zastosowanie pasków ze stylonu zamiast bawełnianych. Egzemplarze z końca produkcji nie posiadają okucia na pasku od zapięcia głównego. Produkowana od 1981 do 1989 roku przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec.
W prawidłowym wydatowaniu okresu produkcji torby pomógł Aleksander Ochotny-Sobański. Dziękujemy!
VI wersja torby - widok od przodu
VI wersja torby - widok od tyłu
VI wersja torby - wnętrze
Ostatnia wersja torby posiada konstrukcję podobną do wersji poprzedniej z tą różnicą, że jest wykonana z gumowanego materiału (oprócz pasków). Pasek od zapięcia głównego nie posiada okucia. Produkowana była w 1990 roku przez Lubawskie Zakłady Konfekcji Technicznej.
VII wersja torby - widok od przodu
VII wersja torby - widok od tyłu
VII wersja torby - wnętrze
TORBA NOŚNA NIEWOJSKOWA
Pierwszy model torby przeznaczonej stricte dla formacji niewojskowych oraz ludności cywilnej, dlatego zamiast zapięcia do wojskowych pasoszelek posiada pas biodrowy. Torba wykonana jest z tych samych materiałów co w II wersji torby wojskowej. Pas nośny jest wszyty pod kątem 45 stopni. Produkowana była od 1970 do co najmniej 1971 roku (jedyne znane roczniki) przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec.
I wersja torby niewojskowej - widok od przodu
I wersja torby niewojskowej - widok od tyłu
I wersja torby niewojskowej - wnętrze
Druga wersja torby niewojskowej. Jedyną zmianą w stosunku do poprzedniej wersji jest zastosowanie imiennika. Produkowana była od 1972 do 1973 roku przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec.
II wersja torby niewojskowej - widok od przodu
II wersja torby niewojskowej - widok od tyłu
II wersja torby niewojskowej - wnętrze
Trzecia wersja torby niewojskowej. Jedyną różnicą w stosunku do poprzedniej wersji jest zmiana koloru materiału, z którego wykonany jest pas nośny, paski od D-ringów i szlufki od ściągaczy - w tej wersji te elementy są w kolorze brązowym. Produkowana była w 1974 roku (jedyny znany rocznik) przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec.
III wersja torby niewojskowej - widok od przodu
III wersja torby niewojskowej - widok od tyłu
III wersja torby niewojskowej - wnętrze
Ostatnia wersja torby niewojskowej. Jest to jedyna wersja, w której zastosowano zapięcie główne na guzik. Reszta konstrukcji torby pozostała niezmieniona w stosunku do poprzedniej wersji. Produkowana była od najpóźniej 1976 do co najmniej 1980 roku (inne roczniki nieznane) przez Spółdzielnię Inwalidów i Rencistów Ostrowiec.
IV wersja torby niewojskowej - widok od przodu
IV wersja torby niewojskowej - widok od tyłu
IV wersja torby niewojskowej - wnętrze